Rusya - Çin Ekseninde Moğolistan ve Aralık 2022 Protestoları...

 

Cengiz Han’ın torunları Moğollar... Günümüzde Cengiz Han’ın varisi olan Moğolistan, Rusya ve Çin gibi iki süper gücün arasında kalarak bu devletlerin arasında tampon görevi görüyor. Peki 25 milyon kilometre karelik büyük bir imparatorluktan 1.5 milyon kilometre karelik topraklara hapsolan Cengiz’in torunları bu kayba nasıl uğradılar ve günümüzde ne gibi sorunlar yaşıyorlar. İşte yanıtları...

Yıllarca sessiz ve sakin bir şekilde yaşayan ve dünya basınında neredeyse ismi bile bilinmeyen Moğolistan, sessizliğini bu günlerde bozdu. Ülkenin en önemli ihracat kalemi olan kömür endüstrisinde yaşanan yolsuzluk ve artan enflasyona karşı protestocular, hükümet sarayını basarak protestolara başladı. Çoğunluğu gençlerin ve göçer çobanların oluşturduğu protestocular, hükümetin görevden alınmasını ve yükselen enflasyonun bir an önce düşürülmesini talep etti.

Öğrenciler ve çobanlar, protestolarında elbette haklılar fakat Moğol ülkesinin kontrolü mevcut hükümetin elinde bile değil. Çin, İç Moğolistan bölgesinde yer alan petrol havzalarına sahip ayrıca Moğolistan’dan da ciddi miktarlarda kömür ithalatı yapıyor. Ürettiği malların büyük çoğunluğunu da bu ülkeye satıyor. Rusya ise bu bölgeye enerji ihraç ediyor. Ayrıca Moğol tren yollarının işletilme hakkının yarısına da sahip. Rusya ve Çin arasında kalan ve ideolojik olarak her iki ülkenin tamponu olan Moğolistan, mevcut rejim yapısıyla Rusya’ya bağlı gibi gözükse de ihracatının %75’ini oluşturan Çin’e daha bağımlılar.  

Moğolistan Bağımsızlığı

13.yy’da Cengiz İmparatorluğunun toprakları genişledikçe kontrol edilen alan üzerinde yaşayan Han’larında kontrolü zorlaştı. İmparatorluğun Doğu ucunda yaşayan Han’ların Batı ucunda gerçekleşen olayları kontrol altında tutması oldukça zordu. Her ne kadar istihbarat ağının geniş olduğunu bilsekte sonuç olarak 25 milyon metrekare'likbir imparatorluktan bahsediyoruz. İmparatorluğun her bir toprağında kendilerini Han ilan eden bazı beyler ortaya çıktı. Bu beylerin yani Han’ların kendi içlerinde savaşa tutuşması da devletin güç kaybetmesinde en önemli unsuru oluşturdu. Hanlar arasında günümüz Moğolistan’ın doğusu ve Çin’in Kuzeydoğusunu kapsayan topraklarda yaşayan Mançular ön plana çıkmıştı. Mançular güçlenerek tüm Hanlıkları tek bir çatı altında toplamaya başladı. 1755 yılında tüm Moğol topraklarındaki Hanlıklar, Mançu’ların yönetimi altına girdi.

1906 yılına gelindiğinde Mançu’ların Çin kültürünü yayma politikasını İç Moğolistan’dan dış Moğolistan’a taşıma kararı sonrası süreç başlamış oldu. Devamında  Çinli erkeklerin Moğol kadınlarla evlenmelerini teşvik ederek Çin yaşam tarzını Moğol kültürüne empoze etmeyi hedeflemesiyle Moğollar, Mançu’lara karşı birleşti ve Çin’deki bağımsızlıklarını ilan etti. Fakat Çin ve Rusya, Moğolistan’ın bağımsızlığını kabul etmeyip 1915’de Çin yönetimi altında özerk bir statüde bir yönetim belirleyip Moğolların sadece dış işlerinde değil iç işlerini de kendilerinin belirleme haklarını ellerine aldı.

 Ruslarla Antlaşma

1917 yılında Çarlık Rusya yıkılıp yerine Bolşevikler başa gelince Çin, en üst düzey generallerini Moğolistan’a göndererek ülkedeki yabancı kuvvetleri ülke dışına çıkartmayı amaçladı. Moğol halkı da Çinlilere karşı ittifaklara başladı. Bolşeviklere bir heyet göndererek silah ve mühimmat desteğine başvurdu ve alınan bu destek sonrası 1921 yazında Moğolistan’daki Çin unsurları ülkeden püskürtüldü.

Komünist Moğolistan

11 Temmuz 1921’de bağımsızlığını ilan eden Moğolistan’ı Çin, bağımsız ulus bir devlet olarak tanımadı ve Moğollar yüzlerini Rusya’ya döndü. Rusya’nın şartı belliydi. Komünizm ideolojisini benimsemek ve Rusya ne istiyorsa onun yapılması idi. Netekim Moğolistan şartları kabul ederek 70 yıla yakın Komünist kaldı.

İç Moğolistan

İç Moğolistan, Çin’in Kuzeydoğusunda bulunan ve zengin petrol yataklarının olduğu bir bölge. Doğu Türkistan gibi asimilasyona uğrayan bu bölgede kent nüfusunun büyük bir çoğunluğunu Han Çinlileri oluşturuyor. Moğollar daha çok kırsalda yaşıyor. Buraya İç Moğolistan denmesinin nedeni Mançu zamanında bu bölgede yaşayan Cengiz’in torunlarını tanımlamak için bölgeye iç denilmiş. Dış Moğolistan’da ise diğer Moğolların yaşadığının belirlenmesi için böyle isimlendirilmiş.