18.Yüzyıl Frankfurt Yahudi Gettosu ve Rotschild Ailesi

1789 Fransız Devrimi’nin arefesinde tüm Avrupa’da Yahudilerin yaşamı üzerinde sert kısıtlamalar söz konusuydu. Örneğin Alman şehri Frankfurt’ta Yahudilerin hayatı Ortaçağ’dan kalma bir yasanın hükümlerine göre tanzim edilmişti. Frankfurt’taki Yahudi ailelerinin sayısı 500’ü geçmiyordu ve hepsi de şehrin duvarlarla bölünmüş küçük bir kısmında, Yahudi gettosu Judengasse’de yaşamak zorundaydı. Geceleri, pazarları ya da hiçbir Hristiyan bayramında gettoyu terk edemezlerdi. Judengasse akıl almaz ölçüde sıkışık bir yerdi. 400 metre uzunluğunda olmasına karşın genişliği üç buçuk metreden fazla değildi, hatta yer yer üç metrenin altındaydı. Yahudiler sürekli baskı ve denetim altında yaşıyorlardı. Her yıl en fazla iki yeni aile gettoya kabul ediliyor, en fazla 12 Yahudi çift evlenebiliyordu ve bu ancak ikisi de 25 yaşın üstündeyseler mümkün olabiliyordu. Yahudiler tarla süremiyor ayrıca silah, baharat, şarap ya da tahıl ticareti yapamıyordu. 1726’ya kadar belirli işaretler taşımaları gerekiyordu. Bunlar erkekler için iki eşmerkezli sarı halka ve kadınlar için çizgili peçeydi. Tüm Yahudiler özel bir kelle vergisi vermekle yükümlüydü.

Fransız Devrimi patlak verdiğinde Frankfurt Judengasse’de Mayer Amschel Rotschild adında genç ve başarılı bir işadamı yaşıyordu. Rotschild 1780’lerin başında Frankfurt’un madeni paralar, değerli madenler ve antikayla uğraşan önde gelen sarraflarından biri haline geldi. Fakat şehirdeki tüm Yahudiler gibi o da gettonun dışında iş kuramıyor, hatta yaşayamıyordu.

Kısa bir süre sonra bu durum tamamen değişti. 1791’de Fransız Ulusal Meclisi, Fransız Yahudilerini özgürlüklerine kavuşturdu. Fransız orduları Rhineland’i işgal ediğ Batı Almanya Yahudilerini de özgürleştiriyordu. Frankfurt’taki etkileri ise daha ani ve belki de kasıtsız olmuştu. 1796’da Fransızlar Frankfurt’u bombaladı ve bu esnada Judengasse’nin yarısı yıkıldı. Yaklaşık 2 bin Yahudi evsiz kalıp gettonun dışına çıkmaya mecbur oldu. Rotschild ailesi de onların arasındaydı. Bir kez gettonun dışına çıkıp Yahudileri girişimcilikten men eden sayısız düzenlemeden de kurtulunca yeni iş fırsatları yakalama olanağı buldular. Bunlar arasında Avusturya ordusuna tahıl tedarik etmek şiçin yapılan bir anlaşma vardı. Rotschild 1790’ların sonunda artık Frankfurt’un en zengin Yahudilerinden biriydi ve çoktan iyi bir iş adamı olmuştu. Fakat tam özgürlük için 1811’e kadar beklemek gerekecekti. Özgürlükler Napoleon’un 1806’da yeniden örgütlediği Almanya’nın Frankfurt Grandükü tayin edilen Karl von Dalberg tarafından yürürlüğe konuldu. Mayer Amschel oğluna “İşte şimdi bir yurttaş oldun.” diyecekti.

Bu olaylar, özellikle Napoleon sonrası politik tasfiyeyi belirleyen 1815’teki Viyana Kongresi’ndeki gibi geriye gidişler olsa da Yahudilerin özgürlüğü için verilen mücadele sonlanmadı. Fakat Rotschildler için getto defteri kapanmıştı. Mayer Amschel ve oğulları kısa süre içinde Frankfurt, Londra, Paris, Napoli ve Viyana şubeleriyle 19.yüzyıl Avrupa’sının en büyük bankasının sahibi olmuşlardı.

Kaynak: ACEMOGLU, Daron, ROBİNSON  James A.; “Ulusların Düşüşü: Güç, Zenginlik ve Yoksulluğun Kökenleri”, Çev.Faruk Rasim Velioğlu, Doğan Egmont Yayıncılık, Sayfa 282-283, İstanbul